Bez Łemkowskiego Centrum Kultury dzieło Starzyńskiego rozsypie się w pył

Jerzy Starzyński - założyciel Łemkowskiego Zespoły Pieśni i Tańca Kyczera oraz organizator Międzynarodowego Festiwalu Folklorystycznego "Świat pod Kyczerą" - dobiega sześćdziesiątki. Pisze: "Moja świeca życia się wypala. W każdej chwili może zgasnąć. Dorobek mojego życia, jeżeli nie zostanie teraz uporządkowany i usystematyzowany (...) może trafić na wysypisko śmieci". To dramatyczny apel do polityków i samorządowców o utworzenie w Legnicy Łemkowskiego Centrum Kultury.

W zbiorach Jerzego Starzyńskiego są m.in. tysiące archiwalnych fotografii, dokumentów, notatek dokumentujących losy Łemków, którzy w wyniku akcji Wisła zostali po II wojnie światowej przesiedleni w rejon Legnicy. Bezcennym skarbem są setki kaset magnetofonowych z nagraniami, które osobiście robił przez wiele lat, chodząc od domu do domu i rozmawiając z najstarszymi Łemkami. Założone przez niego Stowarzyszenie Łemkowski Zespół Pieśni i Tańca "Kyczera" zgromadziło największy w Polsce księgozbiór na temat Łemków (10 tysięcy woluminów: książek, czasopism, map). W budynku przy ul. Zofii Kossak-Szczuckiej powstała też izba etnograficzna.  

Mieszkańcy Legnicy znają Jerzego Starzyńskiego głównie jako organizatora wielkiego, kolorowego i lubianego festiwalu folklorystycznego z ponadtrzydziestoletnią tradycją. Także jako założyciela i dyrektora łemkowskich zespołów folklorystycznych Kyczera i Kyczerka, w których tańczy łącznie około setka dzieci z miasta oraz okolicznych miejscowości. Obie te aktywności promują Legnicę w Polce i na świecie. Filmy z tegorocznej edycji Międzynarodowego Festiwalu Folklorystycznego "Świat pod Kyczerą" mają w internecie po 1-2 mln odsłon. Impreza była sukcesem pod każdym względem: organizacyjnym, frekwencyjnym, artystycznym. Ale... 

" Z organizacji festiwalu nie wynika nic trwałego dla społeczności łemkowskiej"  - pisze z goryczą Jerzy Starzyński. "Od ponad 30 lat próbuję pokazać włodarzom naszego regionu, że jesteśmy cząstką tego społeczeństwa, realizujemy projekty przynoszące różnorakie korzyści, osiągamy duże sukcesy, a mimo to traktowani jesteśmy gorzej niż reszta tego społeczeństwa. Mam na myśli ignorowanie naszych potrzeb instytucjonalnych. Od kilku dziesięcioleci pukam, proszę, błagam - pracując często ponad swoje siły, kosztem swojego zdrowia, czasu dla rodziny - o utworzenie instytucji kulturalno-oświatowej dla Łemków (...) Byłem z "Kyczerą" w ubiegłym roku na Litwie, na zaproszenie Związku Polaków w tym kraju. Gościliśmy w Domu Polskim w Wilnie. Nowczesny gmach w centrum miasta, kilka tysięcy metrów kwadratowych, hotel, restauracje, sale koncertowe, wystawiennicze. Obok gmach TVP Wilno. W Niemenczynie (takie nasze Prochowice) - podobne instytucje polskie. A my w Polsce jako Łemkowie nie mamy żadnej instytucji utrzymywanej przez samorząd, żadnego etatu. Przez ponad 30 lat prowadzę pacę oświatową i edukacyjną z dziećmi i młodzieżą, wydaję książki, organizuję festiwal, który rozsławia miasto i kraj na całym świecie i ciągle jest to za mało, żeby ktoś zechciał znaleźć środki na tych kilka skromnych etatów dla Łemków. I coraz bardziej utwierdzam się w przekonaniu, że nie chodzi tu o pieniądze.... Przy setkach etatów nauczycielskich w placówkach oświatowych, dziesiątkach etatów w kulturze, nie można wydzielić 3-4 etatów dla Łemków... ? Przyczyna leży w stosunku do inności".

Łemkowie z Legnicy i okolic chcą poznawać swą historię, tradycję, uczyć dzieci języka. - Jako jednostka nie jestem w stanie odpowiadać na potrzeby tej społeczności - mówi Jerzy Starzyński. Na początku lat dwutysięcznych na ręce ówczesnego przewodniczącego dolnośląskiego Sejmiku Leona Kieresa złożył petycję z tysiącem podpisów o utworzenie w Legnicy Centrum Kultury Łemkowskiej, ale nie doczekał się odpowiedzi. Czując, że nie da się działać dalej w oparciu o samych wolontariuszy, chce ponowić te starania. 

Wysłaliśmy do urzędu marszałkowskiego we Wrocławiu mejl z pytaniem, czy władze województwa planują, prowadzą jakieś działania lub są gotowe rozmawiać na temat utworzenia Centrum Kultury Łemkowskiej w Legnicy.

- Działalność Łemkowskiego Zespołu Pieśni i Tańca Kyczera wpisała się w kalendarz działań kulturalnych, które Województwo Dolnośląskie wspiera - zarówno w aspekcie finansowym, jak i poprzez wszelkie inne formy, tj. patronat, czy promocja - odpowiada Michał Nowakowski, rzecznik prasowy marszałka. - Z całą pewnością będziemy prowadzić rozmowy z przedstawicielami legnickiego samorządu, aby jeszcze bardziej wzmocnić kondycję stowarzyszeń, które dzięki tym działaniom poprawią komfort funkcjonowania, a ich przedsięwzięcia przyniosą jeszcze większy wymierny efekt dla całej społeczności łemkowskiej, ale i również dolnośląskiej. Stowarzyszenie posiada wszelkie narzędzia pozwalające na prowadzenie działalności związanej z ochroną i pielęgnacją kultury łemkowskiej. Posiada również narzędzia do pozyskiwania środków finansowych na prowadzenie działalności. Jesteśmy dumni, że w naszym regionie działają takie osoby jak Pan Jerzy Starzyński, który dbając i pielęgnując kulturę łemkowską zajął się również aspektem organizacyjno-prawnych działań. Dzięki zarejestrowaniu stowarzyszenia, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi, możemy i wspieramy finansowo organizację pozarządową, a jej dobro jest dla nas bardzo ważne." 

Z informacji dołączonych do mejla wynika, że UMWD przekazuje Łemkom dotacje na organizację wydarzeń. W 2024 roku, na przykład, Parafia Prawosławna Świętej Trójcy w Lubinie dostała w otwartym konkursie 20 tys. zł na  Przywitanie Łemkowskiego Lata w Lubinie i Gminie Chocianów; Łemkowski Zespół Pieśni i Tańca Kyczera dostał 50 tys. zł na festiwal "Świat pod Kyczerą" a Stowarzyszenie Łemków 10 tys.zł na Spotkania Trzech Pokoleń z Kulturą Łemkowską i 5 tys. zł na watrę w Michałowie. 

Jerzy Starzyński przyznaje, że samorząd województwa wspiera Łemków dotacjami celowymi i jest za nie wdzięczny. Dotacje celowe nie są jednak w stanie zastąpić działającej w sposób ciągły instytucji. Bardzo mu na niej zależy